Pierwsza budowla sakralna w tym miejscy powstała prawdopodobnie około roku 1205 lub 1206, a więc dość długo przed lokacją „nowego” miasta (ok. 1289). Według tradycji i dociekań dr Stanisława Tokarczuka kaplicę poświęconą Najświętszej Pannie Maryi ufundowała księżna Jadwiga, późniejsza święta i patronka Śląska. Budowę obecnie istniejącej świątyni rozpoczęto przypuszczalnie przed 1349 rokiem. Wzmianka w dokumencie z 1369 roku odnosi się do przebudowy, bądź rozbudowy istniejącego już obiektu. Zapewne odbudowy, a może i przebudowy wymagała świątynia po zniszczeniach w wyniku najazdów husyckich w latach 1428 i 1431, gdyż położona była w bezpośrednim sąsiedztwie miejskich murów obronnych. Całość prac budowlanych zakończono dopiero w 1511 roku. Tak długi okres budowy i rozbudowy świątyni miał niewątpliwie wpływ na wyjątkowo nietypowy układ przestrzenno - architektoniczny obiektu. W efekcie licznych nawarstwień i etapów prac budowlanych oraz przeróbek powstała bardzo interesująca budowla z licznymi nieregularnościami kompozycji, zachowując przy tym wszystkie cechy stylowe. Uszkodzoną w trakcie działań wojennych w 1945 roku świątynię zabezpieczono i poddano pracom remontowym dopiero w latach 1959 - 1961. Wówczas to w miejsce wspaniałego ołtarza głównego z 1522 roku (pentaptyk Zaśnięcia Panny Marii), przeniesionego do katedry wrocławskiej jeszcze w 1948 roku, ustawiono skromny XVIII- wieczny, barokowy ołtarz z kościółka gotyckiego w Legnickim Polu, który w tym czasie został zaadoptowany na Muzeum Bitwy Legnickiej.
Obecny kościół jest orientowaną, trójnawową bazyliką
o podwyższonych nawach bocznych, murowaną z cegły gotyckiej
w układzie jednowozówkowym. Zarówno nawa główna jak i nawy boczne o podziale trójprzęsłowym. Lewa, północna nawa przedłużona jest w stronę prezbiterium o kolejne trzy przęsła. Trójprzęsłowe, wydłużone prezbiterium zakończone nieregularnym wielobokiem.
Od strony południowej do prezbiterium przylega dwukondygnacjowa przybudówka na rzucie prostokąta. Jej dolna część obejmuje zakrystię, zaś na piętrze – kaplicę. Do północnej nawy bocznej przylegają dobudowane kaplice i kruchta (sień). W świątyni znajdują się niemal wszystkie rodzaje gotyckich sklepień: żebrowo-krzyżowe – prezbiterium i nawy boczne (bez przyprezbiterialnej części nawy północnej), gwiaździste – nawa główna, sieciowe – jedna z kaplic północnych. Dach o konstrukcji drewnianej, kryty jest dachówką ceramiczną. Otwory okienne i drzwiowe są o wykroju ostrołukowym.
W oknach od strony północnej znajdują się charakterystyczne, kamienne maswerki. Bogato profilowane portale wejściowe posiadają niemal idealne proporcje. Z zewnętrznego wystroju architektonicznego na uwagę zasługuje zachodni szczyt nawy głównej, który jest bogato rozbudowany pionowymi i poziomymi podziałami fasady, przeplatających się form architektury gotyckiej i wczesnorenesansowej.
Wyposażenie wnętrz jest bardzo różnorodne i bogate w formie. Na szczególną uwagę zasługuje znajdujący się w północnym narożu prezbiterium (za głównym ołtarzem), wysokie na 10 metrów kamienne sakramentarium o bardzo bogatej dekoracji architektonicznej
z prowadzącymi doń schodkami, z równie bogato zdobioną kamienną balustradą. Również późnorenesansowa ambona z 1623 roku charakteryzuje się bogatymi zdobieniami. Szczególną uwagę zwraca balustrada z ażurowymi polami, wypełnionymi figuralnymi postaciami Ewangelistów i Apostołów oraz motywami roślinnymi. W świątyni zachowały się bardzo liczne całopostaciowe płyty nagrobne w strojach z epoki oraz rzeźbione i malowane epitafia o cechach gotyckich, renesansowych, i barokowych. Jedyne zachowane ołtarze, pochodzące
z lubińskiej bazyliki, można podziwiać w katedrze wrocławskiej - wspomniany już pentaptyk przedstawiający Zaśnięcie Panny Marii oraz w Muzeum Narodowym we Wrocławiu – tryptyk Św. Sewera, z 1523 roku i ołtarz Matki Boskiej.
Stojąca obok kościoła dzwonnica (kampanila) została nadbudowana w końcu XV wieku na jednej z baszt miejskich murów obronnych. Jest to sześciokondygnacjowa budowla na rzucie kwadratu, murowana z cegły gotyckiej o układzie jednowozówkowym połączona ze świątynią gankiem łękowym. Wszystkie kondygnacje zaznaczone są odsadzkami w grubości muru lub poziomymi gzymsami. Otwory okienne są o wykroju ostrołukowym. Wieża przykryta jest wysokim, ceramicznym dachem typu śląskiego z kalenicą.
Źródło:
